آرتروز روماتوئید (روماتیسم مفصلی) یک عارضهی مزمن است که به مفاصل مختلف در کل بدن حمله میکند. در اکثر موارد، این عارضه در مفاصل کوچک دست و پاها شروعشده و معمولاً مفاصل یکسان در دو طرف بدن را تحت تأثیر قرار میدهد. روماتیسم مفصلی، یک بیماری خود ایمنی است. در این نوع بیماریها، سیستم ایمنی بدن به بافتهای خودی حمله میکند. در آرتروز روماتوئید، سیستم دفاعی بدن که باید از بدن در مقابل عفونت دفاع کند، بافتهای عادی را تخریب کرده (مانند غضروفها و رباطها) و موجب نرم شدن استخوانها نیز میگردد.
این عارضه چگونه ایجاد میشود؟
غشاهای سینوویال، که به عنوان غشاهای مفصلی شناخته میشوند، برای روانکاری و حرکت روانتر مفاصل بدن انسان مسئولیت دارند. در صورت بروز روماتیسم مفصلی، این غشاها به طور غیرطبیعی فعالیت میکنند. این وضعیت باعث التهاب و تورم غشاها و تخریب مفصل به همراه رباطها و سایر بافتهای حمایتی میشود. رباطهای ضعیف شده میتوانند منجر به بروز ناهنجاریهایی در مفاصل شوند، مانند عارضههای انگشت چنگالی و انگشت چکشی. کاهش تراکم استخوان و نرم شدن آن (استئوپنی) میتواند منجر به شکستگی در اثر فشار و شکستن استخوان شود.
علل روماتیسم مفصلی
علت دقیق ایجاد روماتیسم مفصلی (آرتروز روماتوئید) هنوز شناختهنشده است. ممکن است این عارضه علت ژنتیکی داشته باشد – ممکن است برخی افراد به دلایل سابقهی فامیلی، در خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار داشته باشند. بااینحال پزشکان باور دارند که فعال شدن این بیماری در افرادی که سابقهی فامیلی آن را دارند، به یک “ماشه” ی محیطی و یا شیمیایی نیاز دارد.
علائم روماتیسم مفصلی
از شایعترین علائم این عارضه میتوان به درد، ورم و گرفتگی اشاره کرد. برخلاف استئوآرتریت که معمولاً یک مفصل را درگیر میکند، علائم آرتروز روماتوئید معمولاً در هر دو پا ظاهر شده و مفاصل یکسانی را در هر پا درگیر میکنند.
- مچ پا. دشواری در بالا رفتن از سطوح شیبدار و راهپلهها، ازجمله علائم اولیهی درگیر شدن مچ پا میباشند. با پیش رفتن بیماری، ایستادن و راه رفتن نیز ممکن است موجب احساس درد شوند.
- قسمت عقبی پا (بخش پاشنه). دشواری در راه رفتن بر روی سطوح ناهموار، چمن و خاک، ازجمله علائم اولیه میباشند. احساس درد در زیر استخوان نازک نی (استخوان کوچکتر ساق پا) و در قسمت بیرونی پا، شایع است. با پیشرفته شدن بیماری، حالت طبیعی پا ممکن است دچار تغییراتی شود چراکه استخوانها از موقعیت طبیعی خود خارج میشوند. همچنین ممکن است بدشکلیهایی مانند صافی کف پا ایجاد شوند.
- قسمت میانی پا (روی پا). باوجود آرتروز روماتوئید، رباطهایی که از بخش میانی پا حمایت میکنند تضعیفشده و قوس پا از بین میرود. با از دست رفتن قوس، معمولاً کف پا دچار اختلالاتی شده و قسمت جلویی پا به سمت بیرون میچرخد. با گذشت زمان، ممکن است شکل طبیعی پا دستخوش تغییراتی شود، چراکه ساختارهای حمایتکننده از آن، تخریب میشوند. همچنین ممکن است یک برآمدگی استخوانی بزرگ بر روی قوس ایجاد شود.
- قسمت جلویی پا (انگشتان و سینهی پا). تغییرات ایجادشده در قسمت جلویی پا، مخصوص بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی میباشند. ازجمله این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- انحراف انگشت شست پا
- عارضهی انگشت چنگالی
- احساس درد در زیر سینهی پا (متاتارسالژی)
تشخیص
سابقهی پزشکی و معاینهی فیزیکی
پس از گفتگو در مورد علائم عارضه، سوابق پزشکی و وضعیت سلامت عمومی، دکتر مچ و کف پای شما را معاینه خواهد کرد.
- پوست (محل پینهها)
- شکل پا
- انعطافپذیری
- حساسیت نسبت به لمس
آزمایشات عکسبرداری
ازجمله آزمایشات دیگری که ممکن است پزشک برای تایید تشخیص عارضه از آنها استفاده کند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عکسبرداری با اشعهی ایکس
- سی تی اسکن
- اسکن MRI
درمان
روشهای درمانی بدون جراحی
بااینکه هیچ روشی برای درمان قطعی روماتیسم مفصلی وجود ندارد، روشهای متعددی برای کمک به مدیریت درد، حفظ فعالیت و داشتن یک زندگی شاد وجود دارند. درمانهای ارتوپدی استفادهشده برای روماتیسم مفصلی، به محل درد و شدت آسیب به غضروف بستگی دارند. بسیاری از بیماران، با انجام روشهای درمانی بدون جراحی مناسب، میتوانند از میزان علائم عارضه بکاهند.
استراحت
محدودیت و یا متوقف کردن فعالیتهای که باعث تشدید درد میشوند، اولین قدم برای تسکین درد میباشد.
یخ
قرار دادن یخ به مدت ۲۰ دقیقه بر روی محلی که بیشترین درد را در آن احساس میکنید میتواند مفید باشد. میتوانید این کار را ۳ تا ۴ بار در روز انجام دهید. بهترین زمان قرار دادن یخ در محل آسیب، درست پس از انجام یک فعالیت فیزیکی میباشد.
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
داروهای چون ایبوپروفن و ناپروکسن، میتوانند درد و التهاب را کاهش دهند.
کفیهای طبی کفش
استفاده از کفیهای طبی میتواند راه مناسبی برای کاهش فشار واردشده در اثر برآمدگیهای استخوانی باشد. هدف اصلی از این کار، کاهش فشار، درد و پینههاست. این روش برای بدشکلی قسمتهای جلویی و میانی پا کاربرد بیشتری دارد.
بریس های طبی
استفاده از بریس های طبی در ناحیهی مچ پا میتواند یک روش درمانی مناسب برای از بین بردن درد پشت پا میباشد. وظیفهی بریس، حمایت از پشت پا و مفاصل آن میباشد. در بیماران مبتلا به صافی کف پا و یا گرفتگیهای شدید آرتروزی، یک بریس پلاستیکی یا چرمی سفارشی موردنیاز است.
تزریق استروئید
تزریق کورتیزون به مناطق آسیبدیدهی مفصل میتواند در مراحل اولیهی بیماری مفید باشد. استروئید به کاهش التهاب در مفصل کمک میکند. تزریق استروئید یک روش درمانی موقتی بوده و معمولاً روند پیشرفت بیماری را متوقف نخواهد کرد.
درمان با عمل جراحی
فیوژن یا خشککردن مفاصل
فیوژن مفاصل، که به عنوان یکی از روشهای گستردهترین جراحیها برای درمان روماتیسم مفصلی (آرتروز روماتوئید) استفاده میشود، شامل اتصال دو استخوان آسیبدیده به یکدیگر است تا به یک استخوان واحد تبدیل شوند. در این عمل، مفصل حذف میشود و غضروف اضافی نیز برداشته میشود. استخوانهای هدف نیز با استفاده از پیچ و پلاک در کنار یکدیگر تثبیت میشوند تا حرکتی در آنها جلوگیری شود. در طول فرآیند بهبود، بافت استخوانی جدید بین دو استخوان موردنظر رشد میکند.
مچ پا
دو روش رایج برای درمان روماتیسم مفصلی در مفصل مچ پا:
- خشککردن مفصل مچ پا
- تعویض کامل مفصل مچ پا. ممکن است عمل تعویض مفصل بری افرادی که از دیگر مفاصل نزدیک به پاشنهی پا زیاد استفاده کرده و یا در پای دیگر خود عمل فیوژن را انجام دادهاند، مناسبتر به نظر برسد. بهعلاوه، افرادی که در یک پا عمل خشککردن مفصل را انجام دادهاند، میتوانند از عمل تعویض مفصل سود بیشتری ببرند.
قسمت عقبی پا (پاشنهی پا)
- خشککردن مفاصل آسیبدیده در بخش عقبی پا، رایجترین عمل جراحی انجامشده برای درمان بیماران مبتلا به صافی کف پا و آرتروز میباشد.
- آرتروز سهگانه نوعی عمل فیوژن است که هر سه مفصل بخش عقبی پا را شامل میشود.
- هر نوع عمل فیوژن در بخش عقبی پا، حرکت آن به طرفین را محدود میکند. این امر موجب تحت تأثیر قرار گرفتن مواردی چون راه رفتن بر روی سطوح ناهموار، چمن و خاک میشود. هیچ روشی برای تعویض مفاصل بخش عقبی پا وجود ندارد.
قسمت میانی پا
- فیوژن قابلاعتمادترین عمل جراحی انجامشده برای درمان روماتیسم مفصلی (آرتروز روماتوئید) در مفاصل بخش میانی پا میباشد. درصورتیکه شکل پا طبیعی نباشد، عمل جراحی طوری صورت میگیرد که به بازسازی قوس پا و کاهش برآمدگیهای غیرطبیعی کمک کند.
- عمل تعویض مفصل. برای مفاصل خارجی بخش میانی پا، میتواند عمل تعویض مفصل را انجام داد. این کار میتواند تحرک این قسمت از پا را تا حدی حفظ کند. این عمل برای مفاصل داخلی بخش میانی پا قابل انجام نیست.
بخش جلویی پا (انگشتان و سینهی پا)
گزینهی درمانی انتخابشده برای بیماران مبتلا به انحراف انگشت شست پا و دیگر عارضههای اینچنینی (انگشت چکشی و چنگالی)، به عوامل متعددی بستگی دارد:
خفیف:
- اعمال حفظ مفصل که تحرک را حفظ میکنند، میتوانند در نظر گرفته شوند. این انتخاب به داروهای مصرفی بیمار و شدت آسیب به غضروف بستگی دارد.
- عمل فیوژن در انگشت شست پا ممکن است حتی با خفیف بودن انحراف نیز در نظر گرفته شود. درصورتیکه غضروف مفصل انگشت شست آسیبدیده باشد، اصلاح انحراف نمیتواند درد ناشی از آرتروز را کاهش دهد.
متوسط: درصورتیکه آرتروز روماتوئید پیشرفت کرده و انگشتهای کوچکتر پا (انگشت دوم تا پنجم) درگیر شدهاند.
- یک عمل جراحی ترکیبی که شامل فیوژن انگشت شست پا و برداشتن قسمتی از هر یک از استخوانهای پا میباشد. در برخی از موارد، میتوان استخوان انگشت کوچک را با کوتاه کردن آن حفظ کرد.
در موارد حاد، ممکن است انگشتان از عمل جراحی جان سالم به در نبرده و نیاز باشد تا عمل قطع عضو جزئی یا کلی در انگشتان صورت بگیرد.
