فهرست مطالب
آسیب غضروفی زانو به دنبال وارد شدن صدمه به غضروف مفصلی داخل زانو ایجاد می‌شود. غضروف مفصلی، یک بافت همبند ویژه است که سطح مفصل را پوشانده است. این بافت در حالت طبیعی، ظاهری درخشان و سفید دارد که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. زیر میکروسکوپ، این بافت از آب، کلاژن و مجموعه‌ای گسترده از پروتئین‌های ماتریس و چربی‌ها تشکیل شده است.
غضروف مفصلی فاقد عصب است، بنابراین در صورتی که فردی صدمه کم یا اولیه‌ای به آن ببیند، غضروف درد یا حساسیت نشان نمی‌دهد. همچنین، غضروف قادر به خودترمیمی نیست. اگرچه علائم مشکلات غضروف مفصلی ممکن است به مدت طولانی در زندگی فرد ظاهر نشود، اما این نوع آسیب‌ها بسیار رایج هستند.
دکتر وریانی تخصص ویژه‌ای در کنترل اختلالات زانو و صدمات غضروف زانو دارد؛ او اغلب با بهره‌گیری از تجهیزات مختص بیماران، دارابودن تکنولوژی اتاق عمل برای بهینه‌سازی نتایج درمان افراد بیمار و همچنین با استفاده از روش‌های فیزیوتراپی می‌تواند درد و نیاز به توانبخشی بیمار پس از عمل جراحی را کاهش دهد.
عوامل ایجاد آسیب‌های غضروف مفصلی
عوامل زیادی در بروز آسیب‌های غضروفی زانو نقش دارند، آنها عبارتند از:
- سن شروع تخریب غضروف در بیمار
- میزان فعالیت بیمار
- وزن بیمار
- وجود آسیب‌دیدگی کلی در رباط
- عدم تحرک نیز می‌تواند در طولانی مدت موجب آسیب‌دیدگی غضروف شود.
هرچند ممکن است آسیب‌دیدگی غضروف، سال‌ها در یک محل وجود داشته‌باشد، اما گاهی با یک صدمۀ ناگهانی، علائم آن آشکار می‌شود. چنانچه هیچ آسیب ناگهانی رخ ندهد، بعد از چندین سال فرسودگی و استهلاک و سائیده‌شدن استخوان بر روی استخوان، به ورم مفصل و آرتروز استخوان منتهی می‌گردد. این مسئله باعث به‌وجود آمدن علائم بی‌شماری از بیماری برای فرد بیمار می‌شود.
درجات آسیب غضروفی
آسیب غضروفی از خفیف تا شدید درجه‌بندی می‌شود و همۀ درجات آن می‌توانند مشخصه‌های آرتروز استخوان را داشته‌باشند.
درجۀ ۰: غضروف طبیعی
درجۀ ۱: در این مرحلۀ ابتدایی، غضروف، شروع به نرم شدن و تورم می‌کند.
درجۀ ۲: این مرحله، یک نقص به شکل ضخیم‌شدن جزئی غضروف همراه با تشکیل الیاف یا رشته‌ها (با ظاهری شبیه به تکه‌های ریز) یا وجود شکاف‌هایی بر روی سطح غضروف که به استخوان نمی‌رسد یا قطر آن از ۵/۱سانتیمتر تجاوز نمی‌نماید را نشان‌می‌دهد.
درجۀ ۳: در این مرحله، تشکیل الیاف (فیبریلاسیون) و ایجاد شکاف افزایش یافته و در سطحی با قطر بیش از ۵/۱ سانتیمتر به ناحیۀ استخوان زیر غضروف می‌رسد. در این وضعیت، بیماران اغلب از صدای زانو در هنگام خم‌کردن آن و دردناکی یا مشکل بودن ایستادن از وضعیت نیم‌خیز (اِسکات)، شکایت دارند.
درجۀ ۴: این مرحله استخوان زیر غضروف را بدون پوشش نشان می‌دهد که به معنی این است که غضروف ممکن است بطور کامل سائیده و تخریب شده باشد. هنگامی‌که ناحیۀ بزرگی درگیر باشد، معمولاً درد، تشدید شده و موجب محدودشدن فعالیت می‌شود.
تصویر آرتروسکوپی از یک نقص غضروفی کوچک در برآمدگی استخوان ران
آرتروسکوپی: دیدن درون مفصل زانو و جراحی آن با واردنمودن یک دوربین کوچک و ابزار جراحی به داخل زانو از یک شکاف کوچک
علائم آسیب غضروف مفصلی
علائم آسیب غضروفی ناشی از صدمه‌دیدن غضروف مفصلی، مانند علائم کشیدگی رباط صلیبی قدامی (ACL) یا پاره شدن مینیسک زانو بطور آشکار نمایان نمی‌شود. علائم این آسیب، همانند سایر شرایط آرتروزی، بصورت خفیف شروع شده و با گذشت زمان پیش‌روی می‌نماید.
علائمی که با آسیب غضروف مفصلی زانو – در ابتدای ظاهر شدن آنها- همراه می‌شوند شامل:
- دردی که با راه‌رفتن طولانی مدت یا با بالا‌رفتن از پله همراه باشد.
- خم شدن یا وِل‌شدن زانو هنگامی‌که وزن بطور کامل به زانو وارد می‌شود.
- قفل‌شدن یا گرفتگی زانو
- تورم متناوب (این مورد اغلب، تنها علامت است)
- زانو ممکن است در زمان حرکت، صدا تولید کند.
نحوۀ تشخیص آسیب
تشخیص آسیب غضروفی می‌تواند دشوار باشد. در بسیاری از موارد، معاینۀ یک زانوی متورم نشان می‌دهد که زانو در وضعیت طبیعی قراردارد. تصویربرداری با اشعۀ ایکس، MRI یا انجام معاینه به روش آرتروسکوپی می‌تواند به تشخیص تحلیل‌رفتن غضروف که نتیجۀ آن کاهش فاصلۀ بین سطوح استخوانی می‌باشد، کمک نماید.
اقدامات درمانی برای صدمات غضروف زانو
برای انجام اقدامات درمانی روش‌های بالقوۀ متعددی وجوددارد. تکه‌های جداشده از غضروف را می‌توان با انجام جراحی آرتروسکوپی خارج نمود، این‌کار به کاهش علائم مکانیکی آسیب (علائم درد ناشی از تماس یا برخورد اجزاء بدن با یکدیگر) کمک نموده و ممکن است مشکل قفل‌شدن یا گرفتگی زانو را برطرف نماید. با انجام فرآیندی بنام کُندروپلاستی (جراحی ترمیمی غضروف) می‌توان تکه‌های ورقه‌ای جداشده از غضروف مفصلی را خارج کرده و ناهمواری‌های سطحی را به صورت مکانیکی (با کمک ابزار ویژه)، صاف و هموار نمود.
درمان با جراحی
طی دهۀ گذشته در زمینۀ درمان آسیب‌های غضروف مفصلی به روش جراحی، گام‌های بلندی برداشته شده و پیشرفت‌های فراوانی به‌دست آمده است. رایج‌ترین روش‌های مورد استفاده برای درمان آسیب‌های غضروفی زانو، عبارتند از تراشیدن (برداشتن تکه‌های فرسوده و اضافی غضروف آسیب دیده با جراحی آرتروسکوپی) و میکروفِرَکچِر (نوعی جراحی آرتروسکوپی برای بازسازی غضروفی که بطور کامل تخریب شده است).
تراشیدن (یا خارج کردن بافت آسیب دیده)
در این روش جراحی آرتروسکوپی که با استفاده از ابزار ویژۀ آرتروسکوپی انجام می‌شود، تکه‌های فرسوده و اضافی غضروف مفصلی، صاف و هموار می‌شود. در حالت ایده آل، این درمان موجب کاهش اصطکاک و تحریک و همچنین کاهش علائم تورم، صدای زانو و درد می‌شود.
میکروفِرَکچِر (یا سائیدن)
این روش جراحی آرتروسکوپی، موجب تحریک و تقویت رشد غضروف جدید در محل آسیب می‌شود. این تکنیک بعنوان یک روش معمول برای بیمارانی که ضخامت غضروف مفصلی آنها بطور کامل تخریب شده است (تمام غضروف تا استخوان) کاملاً تأیید شده‌است.
کاشت غضروف تهیه شده از خود بیمار (ACI)
اخیراً یک تکنیک جراحی جدید، نتایج امیدوارکننده‌ای در درمان آسیب‌های غضروف مفصلی زانو نشان‌داده است. نام این روش کاشت غضروف تهیه شده از خود بیمار (ACI) می‌باشد و نوید دهندۀ ترمیم و بازگرداندن غضروف شفاف به سطح مفصلی که در حال ترمیم است، می‌باشد اما برای بازگرداندن غضروف دارای بافت فیبری سفت (فیبروکارتیلاژ) مؤثر نیست. روش ACI نیازمند انجام دو جراحی است. نخستین عمل، یک عمل آرتروسکوپی سرپایی برای برداشتن بخش کوچکی از بافت غضروف مفصلی سالم بیمار است. این نمونۀ برداشته شده از بافت، به یک آزمایشگاه (ترمیم بافت گِنزیم) جهت رشد و تکثیر سلول‌های غضروف خودبیمار، ارسال می‌گردد. حدود ۴ هفته بعد این سلول‌ها از طریق یک برش کوچک، درداخل زانو کاشته می‌شوند. یک پوشش آستری‌مانند استخوان (پِری‌اُستیوم) به عنوان سقف محافظ بر روی محل آسیب غضروف دوخته‌می‌شود (قرارداده‌می‌شود) و سلول‌های پرورش‌یافته در آزمایشگاه، در محل آسیب به زیر پوشش آستری استخوان، تزریق می‌شوند. پس از عمل، بیمار تقریباً به مدت ۲ ماه با عصا حرکت می‌کند و بلافاصله بعد از عمل جراحی جهت حفظ توانایی حرکت زانو و کمک به رشد کامل سلول‌های غضروف، از یک دستگاه CPM (حرکت کنش‌پذیر مداوم) استفاده می‌نماید. بازگشت به ورزش‌هایی که دارای فشار یا بار ضربه‌ای هستند، حداقل تا ۱ سال بعد از انجام جراحی دوم، به تعویق می‌افتد.
آرتروسکوپی زانو برای ترمیم غضروف پاره‌شده
روش معمول برای ترمیم مینیسک، جراحی به روش سوراخ کلید یا آرتروسکوپی است، به شکلی که جراح یک ابزار مشاهده (دوربین) را از طریق یک برش کوچک وارد زانو می‌نماید تا مفصل را بررسی نموده و درصورت نیاز، بخشی از غضروف آسیب‌دیده را از طریق یک برش دیگر خارج کند.
توانبخشی چه زمینه‌هایی را شامل می‌شود؟
اساس توانبخشی بر چند هدف استوار است:
- بهبودی و التیام بافت
- بازیابی حرکت
- بازیابی استقامت
- بازگشت به ورزش
قواعد خاص توانبخشی برای متخصصین طب فیزیکی به فرآیند اجرای آن بستگی خواهدداشت و بعد از انجام جراحی مورد بررسی قرار خواهدگرفت. اکثر رویه‌های توانبخشی، نیاز به این دارند که وزن واردشده به پایی که جراحی شده است، برای ۶ تا ۸ هفته محدود شود، تا ناحیۀ ترمیم شدۀ غضروف فرصت بهبود پیداکند. راهنمائی‌هایی جهت انجام یک سری تمرینات که می‌توانید بلافاصله بعد از جراحی انجام دهید، به شما ارائه خواهدشد. شما درمان‌های فیزیکی را ۱ تا ۲ هفته بعد از انجام جراحی شروع خواهیدنمود.
درمان به روش غیرجراحی
تخریب غضروف مفصلی اغلب بدون انجام جراحی درمان می‌شود. برای این‌کار، پزشک، توصیه‌هایی ارائه می‌نماید شامل کاهش وزن، انجام یک سری تمرینات برای بالابردن استقامت عضلات اطراف مفصل، استفاده از مکمل‌ها و احتمالاً تزریق اسید هیالورونیک برای بهبود روانکاری مفصل و کاهش اصطکاک آن.
داروهایی وجوددارند که قابل تجویز توسط پزشک می‌باشند و می‌توانند به درمان علائم مرتبط با صدمات غضروف مفصل کمک کنند. با این‌حال، از آنجا که رشد و ترمیم غضروف با دارو امکان‌پذیر نیست، لذا استفاده از دارو، علاج قطعی نیست، اما به سادگی امکان‌می‌دهد تا بیمار، زندگی عاری از درد داشته و فعال‌تر از قبل باشد. درمان بیشتر، نیازمند انجام عمل جراحی است.
فیزیوتراپی و تمرینات مناسب برای غضروف زانوی آسیب‌دیده
خم و راست کردن
بر روی یک صندلی بنشینید. به آرامی زانوی خود را تا جایی‌که می‌توانید خم کنید، سپس پا را کاملاً باز کنید تا یک حرکت را کامل نمایید. سه بار در روز و هربار ۱۰ تا ۲۰ مرتبه حرکت را تکرار نمایید تا زمانیکه درد، فروکش نماید.
لغزاندن پاشنۀ پا
بر روی زمین دراز بکشید در حالی‌که زانوی خود را خم کرده و کف پا را محکم بر زمین مستقر نموده‌اید. پاشنۀ پای خود را تا جایی‌که می‌توانید به سمت باسن بلغزانید، این‌کار را تا حدی انجام دهید که در زانویتان احساس درد نکنید. این عمل را به آرامی و با نرمی انجام دهید تا مانع از بروز درد شود. به تدریج تعداد تکرارهایی که انجام‌می‌دهید را افزایش دهید، در عین حال سعی‌کنید پاشنۀ خود را بیشتر به بدن نزدیک نمایید تا به زانو برای بازیابی محدودۀ کامل حرکتی کمک کنید.
حرکت کششی برای ماهیچۀ ساق پا
بایستید به شکلی که هر دو پا به سمت دیوار باشند، یک قدم به عقب بردارید به‌طوری که به اندازۀ طول یک بازو از دیوار فاصله بگیرید. یک قدم به عقب را با پایی که مصدوم شده است، بردارید. پای جلویی را خم کنید و پای عقبی را تا جایی‌که می‌توانید صاف نگه‌دارید. شما کشش را در ماهیچۀ ساق پای جلویی احساس خواهیدکرد به همان ترتیب که در زانوی پای عقب احساس کشیدگی می‌نمایید. این وضعیت را در هر مرتبه تا ۳۰ ثانیه حفظ کنید، اما پیش از آنکه زانوی شما اذیت شود انجام حرکت را رها کنید.
