بیماری “زانوی دوندگان” (همچنین تحت عنوان “سندرم درد پاتلو فمورال”، “سندرم استرس پاتلوفمورال” و یا “سندرم درد قدامی زانو” نیز شناخته می‌شود) یکی از شایع‌ترین علل درد زانو در تمام گروه‌های سنی می‌باشد، از جمله در نوجوانان و جوانان. این بیماری می‌تواند به صورت مزمن یا عود شونده خود را نمایان سازد. این حالت بیشتر در دوندگان رخ می‌دهد، از این‌رو به آن بیماری “زانوی دوندگان” می‌گویند، اما این بیماری حتی می‌تواند در افراد غیرفعال نیز رخ دهد.
کلینیک دکتر وریانی بر ارزیابی دقیق بیومکانیکی و عملکردی مفصل زانو، تمرکز دارد. معاینه کامل به ما کمک می‌کند تا علت زمینه‌ای ایجاد “زانوی دوندگان” را به دقت تشخیص دهیم. هنگامی که علت عدم تعادل مفصل شناسایی شد، می‌توانیم به کمک یک برنامه درمانی جامع، عملکرد طبیعی زانو را بازگردانیم.
آناتومی بیماری “زانوی دوندگان”
هنگام خم و راست شدن زانو، استخوان کشکک زانو (پاتلا) درون شیاری که در استخوان ران (فمور) وجود دارد، به راحتی می‌لغزد. اگر، برای مثال، عضلات ران (چهار سر ران) ضعیف و یا از تعادل خارج شوند، این عدم تعادل عضلانی می‌تواند استخوان کشکک را به سمت چپ یا راست شیار منحرف سازد. این امر باعث می‌شود هنگام حرکت مفصل زانو، بر غضروفی که در زیر سطح کشکک قرار دارد، فشار و اصطکاک بالایی وارد شود، درنتیجه غضروف در معرض تحریک قرار می‌گیرد.
علل
عوامل متعددی در ایجاد این بیماری دخیل می‌باشد:
اختلال‌های مکانیکی. از جمله: انحراف مفصل پا یا مچ پا، کف پای صاف و چرخش پا.
استفاده بیش از حد یا تحمیل بار زیاد بر عضلات چهار سر ران. به خصوص در اثر فعالیت‌های همچون: دویدن بالا و پایین رفتن از پله‌ها، انجام نادرست تکنیک‌های ورزشی، رعایت نکردن اصول دوچرخه‌سواری و پوشیدن کفش نامناسب.
عدم تعادل و یا ضعف عضلانی و همچنین عدم انعطاف‌پذیری عضلات. این عوامل بخصوص در عضلاتی که از مفصل زانو پشتیبانی به عمل می‌آورند، می‌توانند باعث ایجاد اختلالات مکانیکی در مفصل شده و حرکت کشکک را با مشکل مواجه کنند.
عدم تعادل عضلانی در عضلات چهار سر ران امری شایع است. ضعف / عدم توازن / عدم انعطاف‌پذیری عضلانی عبارت‌اند از:
- ضعف عضلات چهار سر (عضلات ران). عضله چهار سر حرکت استخوان کشکک را کنترل می‌نماید.
- عدم تعادل عضلات چهار سر. گاهی اوقات عضله چهار سر (این عضله چهارقسمتی است) نامتعادل می‌شود. بخش درونی عضله چهار سر، کشکک را به سمت داخل می‌کشد. بخش بیرونی عضله نیز کشکک را به سمت خارج می‌کشد. اگر بخش چهار سر درونی، ضعیف باشد، بخش چهار بیرونی تمایل پیدا می‌کند استخوان کشکک را از مرکز و شیار خود خارج نماید.
- ضعیف بودن عضلات همسترینگ. عدم تعادل دیگری که در این خصوص می‌تواند رخ دهد، زمانی است که ماهیچه‌های جلو ران به میزان قابل توجهی، قوی‌تر از عضلات پشت ران (همسترینگ) باشند. اگر عضلات همسترینگ ضعیف باشند، بار وارده بر عضلات جلویی ران افزایش می‌یابد. عدم انعطاف‌پذیری عضله همسترینگ باعث افزایش تنش میان استخوان کشکک و استخوان ران می‌شود.
- سندروم ایلیوتیبیال باند. سندروم ایلیوتیبیال باند (التهاب تاندون ایلیوتیبیال که در قسمت خارجی ران قرار دارد و از مفصل ران تا زانو امتداد می‌یابد) نیز می‌تواند بر بی‌ثباتی زانو تأثیر بگذارد. اگر این تاندون منعطف نباشد، می‌تواند باعث انحراف زانو شده و همچنین موجب سندروم ایلیوتیبیال باند شود.
- ضعیف بودن عضله دورکننده ران. عضله دورکننده ران (عضله‌ای در قسمت خارجی ران که پاها را به سمت پهلو حرکت می‌دهد) نیز می‌تواند از زانو پشتیبانی به عمل آورد.
علائم
- درد، معمولاً درد منتشر که در جلو، اطراف و یا زیر زانو ظاهر می‌شود. در اثر فعالیت‌هایی همچون: بالا رفتن از پله‌ها، طناب زدن، دویدن یا پس از نشستن طولانی‌مدت، احساس درد یا بی‌ثباتی مفصل افزایش می‌یابد.
- پس از فعالیت‌هایی که عضله چهار سر ران را بکار می‌گیرند، احساس می‌شود زانو به یک سمت منحرف می‌شود. همچنین هنگام خم و راست شدن زانو، در اثر برگشت استخوان کشکک به شیار خود، یک صدای کلیک، ترک‌خوردگی و یا خرد شدن شیئی ممکن است به گوش برسد.
عوارض
“سندرم درد پاتلو فمورال” یا همان بیماری “زانوی دوندگان” می‌تواند به بیماری” کندرومالاسی پاتلا ” یا ” نرمی کشکک زانو ” منجر شود.
تشخیص
اگر غضروف دچار آسیب‌دیدگی شده باشد، یا اگر استخوان کشکک از محل خود خارج یا منحرف‌شده باشد، اشعه ایکس یا ام‌آر‌آی از زانو می‌تواند آسیب‌دیدگی را نشان دهد. اگر انحراف کشکک در اثر عدم تعادل عضلات ایجاد شده باشد، می‌توان با حرکات و تمرینات اصلاحی به درمان آن پرداخت.
درمان
استراحت
اجتناب از انجام فعالیت‌هایی که باعث استرس اضافی در زانو می‌شوند (به جز استراحت کلی) مانند چمباتمه زدن، زانو زدن یا فعالیت‌های پرتنش مانند دویدن تا زمانی که درد فروکش نماید، می‌تواند مفید باشد. تمرینات ورزشی کم تنش مانند شنا و یا با راهنمایی یک مربی آموزش‌دیده می‌تواند موثر باشد. از چمباتمه و زانو زدن خودداری کنید زیرا با خم شدن زانو، فشار اضافی بین استخوان کشکک و استخوان ران وارد می‌شود. همچنین، از پرس پا (یک نوع حرکت ورزشی که به کمک وزن بدن به تقویت عضلات ران می‌پردازد) در حالی که زانوهایتان خم است اجتناب کنید. به جای آن، حرکت بلند کردن پاها در حالی که کشیده‌اند، مناسب‌تر است. بعد از اینکه عضلات شما به اندازه کافی قوی شدند، می‌توانید از حرکت اسکات استفاده نمایید.
استفاده از یخ
استفاده از یخ بر روی زانو، به خصوص بعد از ورزش می‌تواند درد و تورم را کاهش دهد. برای بیش از ۲۰ دقیقه متوالی از یخ استفاده نکنید، زیرا که احتمال یخ‌زدگی اندام وجود خواهد داشت. در حالی که از یخ استفاده می‌کنید، بالا بردن زانو بالاتر از سطح قلب می‌تواند در کاهش التهاب کشکک زانو مؤثر باشد.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی مانند آسپیرین یا ادویل، که توسط پزشک توصیه می‌شوند، می‌تواند مفید باشد.
ورزش
تمرینات، به ویژه ورزش‌هایی که به تقویت و کشش عضله چهار سر ران (عضلات ران) و همسترینگ (عضلات پشت ران) می‌پردازند. تمرینات کلیدی، بیشتر بر تقویت عضله چهار سر ران به خصوص بخش داخلی عضله چهار سر ران، متمرکز می‌شوند. این تمرینات معمولاً بسیار مؤثر هستند. چند دقیقه کار کردن یا این عضلات، چند بار در روز و به تدریج تمرین تا ۲۰ دقیقه در هرروز، گاهی اوقات تنها راه‌کار درمانی محسوب می‌گردد. صبور باشید، زیرا که ممکن است چند هفته‌ای طول بکشد تا شما بتوانید آثار بهبودی را مشاهده مایید. برای اطلاعت بیشتر بخش مربوط به تمرینات زانو را مشاهده فرمایید.
بانداژ زانو
بانداژ زانو بکار گرفته می‌شود تا استخوان کشکک را تراز شده و در محل صحیح خود قرار بگیرد. اگر چه اثر بانداژ زانو برای کمک به ثبات مفصل زانو ازنظر علمی ثابت نشده است، اما نشان داده شده است به‌طور قابل توجهی می‌تواند درد را کاهش د هد. تسکین درد معمولاً فوری ظاهر می‌شود. تکنیک‌های مختلفی برای بانداژ زانو وجود دارد که متخصص طب فیزیکی (فیزیوتراپیست) می‌تواند آن‌ها را به شما آموزش دهد. بانداژ ممکن است موجب تحریک پوست شما گردد.
زانوبند طبی
زانوبند طبی تثبیت‌کننده کشکک می‌تواند کمک کند تا استخوان کشکک به درستی در وسط شیار پاتلوفمورال قرار بگیرد. استفاده از این وسیله کمکی به خصوص زمانی که هنوز عضلات ضعیف هستند، می‌تواند برای حمایت از زانو مفید باشد. زانوبند یا بریس طبی می‌تواند استرس وارده بر زانو را کاهش داده و درد زانو را تسکین دهد. پوشیدن زانوبند طبی جایگزینی برای تمرینات تقویت‌کننده عضلات نمی‌باشد، چراکه تمرینات به ریشه اصلی مشکل می‌پردازند. تأثیر مثبت استفاده از زانوبند طبی در برخی افراد بیشتر نمایان می‌شود. (اثر پوشیدن آن‌ها در طول ورزش به منظور کاهش آسیب زانو هنوز به اثبات نرسیده است) آن‌ها گران هستند و برای برخی از افراد مزاحم و خسته‌کننده. بریس‌های تثبیت‌کننده استخوان کشکک باید به درستی پوشیده شوند تا مؤثر باشند. همه زانوبندهای طبی به یک صورت ساخته نمی‌شوند آن‌ها شکل و فرم‌های مختلفی دارند.
پوشیدن کفش مناسب
کفش‌های با قوس مناسب یا آن‌هایی که از پرونیشن پا جلوگیری می‌کنند و همچنین کفش‌هایی که دارای پشتیبانی مناسب برای زیرسازی پا هستند، می‌توانند در جذب شوک و نیروی وارده به زانو مؤثر باشند. برای افرادی که دچار پرونیشن شدید هستند، ممکن است پزشک ارتز تجویز کند. برای اطلاعات بیشتر، مقاله درد زانو و پرونیشن را مطالعه کنید. پوشیدن کفش‌های پاشنه‌بلند باعث فشار زیاد بر کشکک می‌شود و بدن را به سمت جلو می‌کشاند. بنابراین، توصیه می‌شود مدت زمان استفاده از کفش‌های پاشنه‌بلند را محدود نمایید.
جراحی
جراحی برای زانوی دوندگان باید آخرین راه حل باشد، اگر برنامه ورزشی برای تصحیح عدم تعادل عضلانی داده شده با شکست مواجه شود، ممکن است جراحی لازم باشد، بخصوص اگر ناهنجاری‌های ساختاری قابل توجهی وجود داشته باشد.
آرتروسکوپی رتیناکیولار جانبی
اگر مشکل زانو ناشی از انحراف بیش از حد کشکک به سمت خارج زانو باشد، برش رباط‌های جانبی می‌تواند منجر به کاهش انحراف کشکک و رفع مشکل بیمار شود.
